Material driven design in de praktijk

Afgelopen vrijdag was ik uitgenodigd om aan te sluiten bij de Tour Circulair van het College B&W en diverse ambtenaren van de Gemeente Utrecht.

Bianca Ernst, Mede eigenaar Cistain en Buurman Utrecht, co-founder Het Hof van Cartesius Coöperatie U.A.
20 maart 2019

Material driven design in de praktijkMaterial driven design in de praktijk
Hergebruik van ramen van NS Sprinters

Een 5 tal pionierende marktpartijen pitchten hun stappen in het circulair bouwen en in de ochtend spraken Jan Jonker, Hoogleraar Duurzaam Ondernemen aan de Radboud Universiteit van Nijmegen en Maureen Baas, eigenaar van de Metaal Kathedraal.

7 transitietips

De sprekers in de Metaal Kathedraal hielden een pleidooi voor alle aspecten van de Circulaire Economie. Waarbij Jan Janker Gemeente Utrecht 7 transitietips mee gaf (terug te lezen op zijn LinkedIn pagina). Waarbij ‘Zet een stip op de horizon maar denk in haalbare doelen per 5 jaar’, ‘Leidt op voor deze nieuwe arbeidsmarkt’ en ‘Zorg voor engagement en betrokkenheid van burgers’ het meest bleven hangen bij mij. Maureen Baas gaf daarnaast het startsein voor meer leren van elkaars kennis en kunde in de vorm van Dialoogavonden of een Stadsacademie. De transitie naar een Circulaire Economie is een integrale opgave was de boodschap, waarbij Circulair een middel is en niet het doel. Het doel zit in het leefbaar houden van onze planeet. Ook de sheets van de Gemeente Utrecht spraken over de Circulaire Economie in de breedste zin van het woord. De opdracht naar de Gemeente was om te leren van en te stimuleren wat er al gedaan wordt en duidelijke keuzes te maken voor een haalbare integrale agenda. Niet in 2050 maar in 2030.

Product as a Service

De pitches van Dura Vermeer, Portaal, Strukton, Hemubo en Overtreders W lieten vooruitstrevende keuzes zien in het circulair bouwen. Hierbij kwam duidelijk 1 antwoord als hoofdoplossing voor de Circulaire transitie in de bouw naar voren. Product as a Service. Met als afgeleide daarvan demontabel bouwen, het digitaal registreren van materialen in materiaalpaspoorten en de noodzaak om hiervoor samen te werken in de bouwketen.

Veel van wat ik vrijdag hoorde heeft me dit weekend bezig gehouden. Op het onderdeel Product as a Service wil ik graag verder in gaan.

Product as a service is gericht op de rol van de producent en leverancier van materialen in het gehele bouwproces. De redenatie is dat deze producent een service levert. Hij blijft eigenaar van het materiaal of product en krijgt hierdoor een prikkel om ervoor te zorgen dat het product zo geproduceerd wordt dat de levenscyclus veel langer is. Als het daarnaast zo toegepast wordt dat het makkelijk uit elkaar te halen is en (elementen uit) het product door de producent keer op keer weer ingenomen, aangeboden en opnieuw gebruikt kunnen worden, hebben we geen nieuwe materialen en producten meer nodig en hoeven we dus minder grondstoffen te winnen waardoor we onze CO2 uitstoot drastisch verminderen. Een closed loop. Van bezit naar gebruik van materialen. De Circulaire Economie. Niet alleen voor de materialen en producten die een levensduur hebben van 5-10 jaar maar ook voor materialen en producten met een levensduur van 20-50 jaar. Een oplossing met vergaande consequenties voor de systemen en processen in bedrijven, contracten en financiering zoals we die vandaag hebben ingericht.

Closed loop

Ik volg die redenatie en vind het belangrijk dat aan dit concept wordt gewerkt om ons systeem te veranderen. Het gaat om een closed loop in de (naar mijn mening) verre toekomst en 1 met vele voorwaarden voordat het daadwerkelijk zorgt voor minder schade aan onze planeet. Ik ben te ongeduldig. De milieu-impact die we hiermee maken zal er pas over 20-50 jaar zijn – de levensduur van een gebouw. Wie gaat er over 20-50 jaar bouwen met die materialen en elementen die vrij komen uit gebouwen? Hoe zorgen we ervoor dat we daarop zijn ingericht? En kunnen we ook vandaag en morgen al voor een lagere milieu-impact zorgen in de bouw?

Blank canvas

Opdrachtgevers, ontwerpers en architecten zijn gewend om vanaf een blanco vel te ontwerpen en hun stempel te drukken met vormgeving, materiaalgebruik of kleur. Bij het vrijkomen van materialen en producten in de toekomst uit alle gebouwen die we nu bouwen is de maatgeving, de kleur en het ontwerp van elementen en materialen specifiek voor een project ontworpen. Een architect moet, in die verre toekomst als al die materialen waar we nu mee bouwen, vrijkomen, vanuit dat specifieke aanbod van materialen en elementen met de certificeringen en eisen en kwaliteit van vandaag ontwerpen. Maar gaat en mag de architect dat ook echt doen? Past dat binnen de dan geldende regelgeving, wordt dat gevraagd en geaccepteerd door opdrachtgevers?

Bouwer bepaald materiaal

In ons huidige bouwsysteem bepaalt meestal de bouwer welke materialen uiteindelijk echt worden toegepast en heeft hij daar vaak ook vaste leveranciersafspraken over. De bouwer, architect én de opdrachtgever kunnen morgen al zorgen voor een kleinere milieu- impact: Door te ontwerpen en bouwen met materiaal dat er al is of met betere en gezondere materialen dan we gewend bent.

Wekelijks materialen

Vanuit Het Hof van Cartesius krijgen we inmiddels wekelijks materialen aangeboden, die anders op de afvalberg eindigen. Van fabrikanten (deadstock, reststromen, overproductie of materiaalmissers), van aannemers, van afvalverwerkers en van slopers. De platformen die gebruikte of restmateriaal aanbieden vliegen als paddestoelen uit de grond. De oogstkaart, Gebruiktebouwmaterialen.com, Insert, Excess Exchange Materials zijn duidelijke voorbeelden. Er wordt volop geïnnoveerd op recyclen én de markt ontwikkelt steeds meer biobased materialen. Binnenkort openen wij in Het Hof van Cartesius Buurman Utrecht waarmee wij, in navolging van Rotterdam, er voor kiezen om hergebruik van lokale materiaalstromen te stimuleren middels herbestemming, werkplaats, workshops en verkoop. Helaas zijn de zakelijke partijen die vanuit deze materialen willen ontwerpen en bouwen nog op 1 hand te tellen.

Verlagen van de voetafdruk

Ik pleit er voor dat spelers in de bouw alle facetten rondom materialisatie en grondstoffen blijven bekijken in het gesprek over Circulair Bouwen. Product as a Service is daar één van. Minder materiaal gebruik, minder gebruik van fossiele grondstoffen en giftige grondstoffen, het toepassen van hernieuwbare, gerecyclede en gebruikte materialen zijn net zo goed oplossingen in de transitie naar een Circulaire Economie. Ik hoop op al deze punten steeds meer voorbeelden te zien én ik hoop dat opdrachtgevers en overheden hier integraal op gaan sturen. Want actie op al deze punten is noodzakelijk om de stappen te nemen die nodig zijn in het Circulair Bouwen.

Materiaal Gedreven Opdrachtgeverschap en Ontwerp

Vanuit Cistain werken we in opdracht van Economic Board Utrecht aan een paper ‘Materiaal Gedreven Opdrachtgeverschap en Ontwerp’ (Material Driven Design) waarin we onze ervaring en kennis en die van architecten SuperUse en Urbanizer delen. Een uitdaging die elke opdrachtgever, architect en bouwer morgen al aan kan gaan en met directe milieu-impact. En zeer noodzakelijk om ervoor te zorgen dat we, al die materialen die we nu zo goed vastleggen in gebouwen met een materiaalpaspoort en over ongeveer 20-50 jaar vrijkomen, ook echt weer toe gaan passen in nieuwe bouwopgaven.